فاصله معنادار ظرفیت اسمی و تولید سنگ در ایران

روزنامه صمت روزیکشنبه مورخ 16 آذر 1399 مصاحبه ای با جناب آقای مهندس سیامک حاج سید جوادی محقق و تحلیلگر بازار های جهانی سنگ با عنوان « صنعت سنگ ایران غول خفته ای که در حسرت مدیریت راهبردی موثر است تا لیدر سنگ های گروه آهکی جهان گردد. » داشته است که ما این مصاحبه را برای شما منتشر خواهیم کرد.

آقای مهندس سیامک حاج سید جوادی از سال 1368 که از دانشگاه پلی تکنیک تهران در رشته استخراج معدن در مقطع فوق لیسانس فارغ التحصیل شدند و تا به امروز هر ساله آمارهای جهانی صنعت سنگ را تحلیل و بررسی نموده و منتشرمینمایند.

جایگاه تولید سنگ ایران نسبت به تولید جهانی چگونه است؟

ایران در حال حاضر با حدودا 8.25 میلیون تن استخراج پس از کشورهای چین (50)، هند (26.5)، ترکیه(11.75) میلیون تن در رتبه چهارم جهان قرار دارد. تولید کل جهان در سال 2019 معادل با 154.5 میلیون تن می باشد. البته ایران در گروه سنگ های پایه آهکی یا ماربل پس از ترکیه دومین تولید کننده جهان است و ایران در این گروه از سنگ ها دارای مزیت نسبی بوده و از لحاظ تنوع سنگ از بزرگترین کشور رقیب خود ترکیه جلوتر می باشد.

میزان تولید ایران نسبت به ظرفیت استخراج بالقوه معادن به چه صورت است؟

بر اساس آمارهای وزارت صمت در ایران در حال حاضر نزدیک به 2100 مورد پروانه بهره برداری صادر گردیده که ظرفیت اسمی آن حدودا 30 میلیون تن می باشد، بیش از 900 معدن به دلایل مختلف غیر فعال می باشند و در صورتی که ظرفیت معادن فعال باقیمانده را به صورت نسبی در نظر بگیریم بیش از 17 میلیون تن می باشد که متاسفانه با 8.25 میلیون تن تولید حدودا نزدیک به 48% از این ظرفیت استخراج تولید می شود. بدیهی است در صورت ایجاد سیاستهای متمرکز حمایتی و زیر ساختهای مورد نیاز و افزایش بهره وری و ظرفیت تولید رسیدن به 75% این ظرفیت ایران را به تولید حدودا 12 میلیون تن می رساند که در آن صورت اولین تولید کننده سنگ های ماربل دنیا میگردد. مضافا آنکه در صورت فعال سازی نیمی دیگر معادن سنگ ایران که تعطیل یا غیر فعال هستند در نظر گرفتن ظرفیت 20 میلیون تن به دور از ذهن نمی باشد.

نسبت مصرف داخلی سنگ تولید شده در ایران و تبادلات جهانی و صادرات آن به چه صورت است؟

در سال 2019 ایران به میزان 961 هزار تن سنگ با تعرفه جهانی استاندارد HS ، 2515 و 2516 ، به صورت بلوک و اسلب خام و همچنین 494 هزار تن سنگ فرآوری شده نهایی با تعرفه ۶۸۰۲ که عمدتا به صورت تایل و حاصل عملیات فراوری حدودا 1.3 میلیون تن سنگ کوپ استخراج شده از معادن بوده است، جمعا 2.2 میلیون تن سنگ را جهت صادرات به کار برده و حدودا 6 میلیون تن

آن را در بازار داخلی فراوری و مصرف نموده است. به عبارتی حدودا 73% تولید سنگ در بازار داخلی به کار رفته است و ۲۷ درصد جهت صادرات به کار رفته است.

اینجا لازم میبینم به یک نکته بسیار مهم اشاره کنم، آن هم جایگاه مصرف سرانه سنگ در ایران د رمقایسه با سایر کشورهای جهان است. ایران با نرخ مصرف سرانه نزدیک به 500 مترمربع به ازاء هر هزار نفر پس از کشورهای به ترتیب سوییس 806 ، عربستان 669 ، بلژیک 666، کره جنوبی 609 در رتبه 5 ام دنیا قرار گرفته است که این امر از یک طرف یک پتانسیل بزرگ حمایتی از صنعت سنگ در کشور محسوب می شود. و از طرف دیگر در صورت پایین بودن تولید کشور بازار داخلی یک رقیب بزرگ برای صادرات به شمار می آید همانگونه که در حال حاضر چنین می باشد و هیچ چاره ای جز افزایش ظرفیت تولید سنگ معادن جهت توسعه صادرات کشور وجود ندارد.

جایگاه ایران در تبادلات جهانی به چه صورت می باشد؟

در سال 2019 میزان تبادلات جهانی سنگ معادل با 56 میلیون تن بوده است که ایران با صادرات حدودا معادل با 1.5 میلیون تن 2.6% تبادلات جهانی را به خود تخصیص داده است. لازم به ذکر است که در بررسی های آماری میزان نسبت تبادلات جهانی در بخش های مختلف تعرفه ای به گونه ایست که 12 میلیون تن با تعرفه 2515 بلوک و اسلب خام گروه آهکی ماربل، 17.2 میلیون تن با تعرفه 2516 بلوک و اسلب خام گروه سیلیس و گرانیت و 20.7 میلیون تن در بخش سنگ های فراوری شده نهایی با تعرفه 6802 انجام گرفته است، با توجه به این مساله ایران 7.5 درصد تبادلات جهانی با تعرفه 2515 و 2.4 درصد تبادلات جهانی با تعرفه 6802 سنگ های فراوری شده را به خود اختصاص داده است. که این نشان دهنده آن است که در بخش صادرات سنگ های فراوری شده نهایی ضعف ایران در تبادلات جهانی بسیار شدید تر است. از لحاظ ارزشی در سال 2019 میزان کل تبادلات جهانی سنگ در کل گروه های مختلف تعرفه ی حدودا 19 میلیارد دلار بوده است. که ایران حدودا 150 میلیون دلار از طریق صادرات 900 هزار تن سنگ بلوک و اسلب خام فراوری نشده و 139 میلیون دلار به صورت سنگ فراوری شده نهایی حاصل از 1.3 میلیون تن سنگ درامد داشته که جمعا کمتر از 300 میلیون دلار می باشد. که از لحاظ ارزشی ۱.۵۶ درصد تبادلات جهانی را به خود اختصاص داده است.

جهت مقایسه در صورتیکه نگاهی به آمارهای کشور ترکیه بزرگ ترین رقیب ایران در بازار های جهانی بیندازیم. این کشور در سال 2019 به میزان 4.5 میلیون تن صادرات به صورت کوپ و اسلب خام فراوری نشده با تعرفه 2515 معادل با 38.3 درصد تولید این کشور و به میزان 2.5 میلیون تن سنگ فراوری شده نهایی با تعرفه 6802 که حاصل فراوری حدودا 4.6 میلیون تن سنگ بلوک بوده است به عبارتی کشور ترکیه بیش از ۷.۲ میلیون تن معادل با ۷۷ درصد تولید خود را در بخش صادرات متمرکز نموده و استفاده کرده است و درامدی نزدیک به 1.9 میلیارد دلار داشته است.، حدودا 6.5 برابر ایران.

بزرگترین صادر کنندگان سنگ جهان چه کشورهایی هستند؟

در سال 2019 بزرگترین صادر کنندگان سنگ جهان به ترتیب هندوستان 12 ، چین 9.6 ، ترکیه 7.2، ایتالیا 2.5، پرتغال 2.2، برزیل 2.1 ، اسپانیا 1.9، ایران 1.47 رتبه هشتم و یونان با 1.1 میلیون تن در رتبه نهم جهان قرار دارد. این نه کشور به تنهایی نزدیک به 41 درصد صادرات سنگ جهان را به خود اختصاص داده اند.

در طی چند سال اخیر بحث های زیادی نسبت به مخالفت با صادرات سنگ های بلوک در ایران مطرح می شود. آمارهای جهانی در این زمینه چه می گویند؟

اجازه دهید در این رابطه برویم به سراغ امارهای جهانی با تعرفه 2515 که مربوط به گروه آهکی به صورت کوپ و اسلب خام میباشد. و ایران در ان مزیت نسبی داشته و حدودا 900 هزار تن صادرات داشته است.

در سال 2019 بزرگترین صادر کنندگان در این زیر گروه به ترتیب کشورهای ترکیه 4.5 میلیون تن ، 62 درصد کل صادراتش، ایتالیا 1.2 میلیون تن ، 48 درصد کل صادراتش، ایران 900 هزار تن ، 61 درصد از کل صادرات سنگش ، مصر 892 میایون تن ، 62 درصد کل صادراتش، پرتغال 844 هزار تن ، 38 درصد کل صادراتش، یونان 842 هزار تن ، 76 درصد کل صادراتش و اسپانیا 432 هزار تن ، 23 درصد کل صادراتش را به این صورت صادر نموده اند.به عبارتی کشورهای لیدر تولید کننده و صادر کننده سنگ غریب به اتفاق به صورت میانگین حدودا بالای 50 درصد صادراتشان به صورت کوپ و یا اسلب خام فراوری نشده بوده است.

بزرگترین وارد کنندگان سنگ های گروه ماربل به صورت بلوک و اسلب خام فراوری نشده چه کشورهایی هستند؟

در سال 2019 بیش از 68 درصد صادرات سنگ کوپ و اسلب خام فراوری نشده گروه آهکی ماربل را به تنهایی دو کشور چین 60 درصد و هندوستان 8 درصد وارد نموده اند و پس از انها کشورهای دیگر به مقداری که قابل مقایسه با این دو کشور نیست به ترتیب ایتالیا 1.8 درصد، اردن 1.4 درصد، المان 0.9 درصد ، ایران 0.9 درصد، لبنان 0.8 درصد وارد نموده اند. لذا کاملا مشخص است که بازار اصلی مصرف دو کشور اصلی چین و هند هستند که در سیاست های استراژیکشان واردات سنگ فراوری شده نمی باشد. لازم به ذکر است که ایران در سال مربوطه حدودا 600 هزار تن ، 67 درصد به چین و 60 هزار تن ، 7 درصد صادراتش را به هندوستان صادر نموده است جهت مقایسه، کشور ترکیه 3.38 میلیوتن تن ، 75.5 درصد به چین و 473 هزار تن ، 10.5 درصد صادراتش را به هندوستان صادر نموده است، به عبارتی صرف نظر از مقایسه حجمی ایران و ترکیه به هم، تناسب صادرات سنگ ایران با ترکیه به دو کشور چین و هندوستان با هارمونی تبادلات جهانی به این دو کشور اصلی همخوانی دارد.

از لحاظ قیمتهای صادراتی ایران نسبت به سایر رقبا و میانگین تبادلات جهانی در چه شرایطی قرار داریم؟

در سال 2019 میانگین قیمت های صادرات جهان در بخش سنگ های بلوک و اسلب های خام فراوری نشده معادل با 189 دلار بر تن می باشد و قیمت میانگین صادرات ایران در این گروه حدودا 167 دلار بر تن بوده است.که 12 درصد پایین تر از قیمت میانگین جهانی می باشد. این اختلافها دربخش صادرات سنگ های فراوری شده نهایی بسیار کمتر می باشد به طوریکه میانگین قیمت صادرات ایران 15.3 دلار بر متر مربع بوده که میانگین قیمت های جهانی معادل با 33.7 دلار برمترمربع می باشد، کمتر از نصف میانگین قیمت جهان. لازم به ذکر است که بیش از 55 درصد صادرات ایران در این بخش به کشور عراق به اذعان مراجع و خبرگان مطلع از بازار کشور با قیمتی کمتر از 10 دلار بر متر مربع به کمتر از یک سوم میانگین قیمت های جهانی صادر گردیده است، جهت مقایسه ذکر مینمایم که میانگین قیمت صادرات بلوک و اسلب خام کشور ترکیه 193 دلار بر تن می باشد. در حالیکه قیمت های فراوری شده نهایی اش که در رتبه 11 ام قرار دارد و ۲۵ دلار بر متر مربع است، مورد توجه است که قیمت میانگین سنگ های صادراتی فراوری شده ترکیه 64درصد بالاتر از قیمت میانگین سنگ های فراوری شده نهایی صادراتی ایران بوده است.

بزرگترین وارد کنندگان سنگ های فراوری شده نهایی جهان چه کشور هایی هستند؟ و جایگاه ایران در صادرات به آنها چگونه است؟

در سال 2019 بزرگترین وارد کنندگان سنگ فراوری شده نهایی جهان به ترتیب آمریکا با 16 درصد ، کره جنوبی با 11 درصد، عربستان با 4.8 درصد، امارات با 3.6 درصد، آلمان با 3 درصد، ژاپن با 2.3 درصد، فرانسه با 2 درصد، استرالیا با 1.3 درصد، بلژیک با 1.2 درصد، کویت با 1.1 درصد، مهمترین بازار های وارداتی جهان بوده اند. متاسفانه کشور ایران همانگونه که قبلا ذکر نمودیم بیش از 91 درصد صادراتش به کشورهای همسایه بوده که به ترتیب عراق 55 درصد، آذربایجان 7.5 درصد، امارات 6.6 درصد، ترکیه 5 درصد، کویت 4.2 درصد، قطر 3.4 درصد، قزاقستان 2.8 درصد، افغانستان، ترکمنستان و عمان هر کدام تقریبا 2 درصد صادرات قراوری شده نهایی ایران را به خود تخصیص داده اند، با توجه به میانگین قیمت صادرات ایران کمتر از 50 درصد میانگین قیمت های جهانی و کشورهای مصرف کننده میتوان اذعان نمود که ایران در صادرات سنگ های فراوری شده نهایی فقط توانسته کشورهای همسایه را ان هم با حجمی بسیار پایین تر از ظرفیت و توان بالقوه خویش جذب نماید، دلایل عمده ی آن را میتوان اولا تحریم های ظالمانه دانست دوما ضعف کیفیت صادرات سنگ های فراوری شده ایران نسبت به استانداردهای جهانی که یکی از دلایل دیگر اصلی عدم امکان صادرات به کشورهای مهم خصوصا اروپایی مصرف کننده دانست.

به نظر شما راهکارهای توسعه و رشد صادرات سنگ ایران کدام است؟

با توجه به مطالب بیان شده و بازار داخلی بسیار بزرگ و مصرف سرانه بالای ایران افزایش ظرفیت تولید معادن کشور در دو مرحله زمانبندی ۱۲ میلیون تن و پس از ان ۲۰ میلیون تن در یک برنامه ۱۰ ساله حیاتی بوده و اولین اقدام زیر مبنایی میباشد.

در مرحله بعد ایجاد زیر ساخت های مورد نیاز جهت افزایش کیفیت فراوری واحدهای تایل و قله بری در کشور نزدیک به استانداردهای بین المللی در جهت توسعه صادرات به بازارهای اصلی مصرف کننده در مرحله دوم اقدامی واجب است.

در مرحله سوم افزایش ظرفیت واحدهای فراوری اسلب با استانداردهای بین المللی که در الویت بالایی در بازارهای مصرف قراردارد بسیار حائز اهمیت بوده و احداث واحدهای جدید در تولید این محصول در الویت بعدی قرار دارد.

با توجه به ۳ الویت ذکر شده وجود متمرکز شرکت های تجاری و بازرگانی بزرگ در کشورهای هدف جهت بازاریابی و بازارسازی و فروش در این بازارها یکی از نکات کلیدی می باشد.

در خاتمه ذکر می نمایم یکی از ضعف های بزرگ موجود در صنعت سنگ ایران عدم وجود یک تشکل قوی در این صنعت با مدیریت راهبردی و برنامه ریزی های استراتژیک بلند مدت و کوتاه مدت میباشد.